Desgaitasun intelektuala edo gaixotasun mentala eta jokabidearen nahasmendu arinak dituzten pertsonen esku hartze komunitarioaren erronkak eta estrategiak: ebidentzia zientifikoa eta esperientzia praktikoa

Sarrera

Desgaitasun intelektuala (DI) edo gaixotasun mentala (GM) eta jokabidearen nahasmendu arinak dituzten pertsonei arreta ematea erronka konplexua da, eta faktore kliniko, sozial eta komunitarioak inplikatzen ditu. Bi egoera horiek batera egoteak kaltetutako pertsonen kalteberatasuna areagotzen du, egokitzeko, erlazionatzeko eta gizarteratzeko zailtasun handiagoak sortzen baitu (Novell Alsina et al., 2012; Etxeberria, 2015).

Donostian, Zubi Etxe Zentroak erabiltzaileen autonomia pertsonala, soziala eta laborala sustatzeko esku hartze integrala egiten du, pertsonan oinarritutako arretaren bidez eta haren beharretara egokituta.

Desgaitasun intelektuala (DI) edo gaixotasun mentala (GM) eta jokabidearen nahasmendu arinak dituzten pertsonekin esku hartzeak dituen erronka nagusiak aztertuko ditugu, eta horiei aurre egiteko estrategiak planteatuko ditugu, Zubi Etxeko baliabidean dugun esperientzian oinarritutako ikuspegi batetik.

Esku hartze komunitarioaren erronkak

Beharren aniztasuna eta heterogeneotasuna

Lehen erronka handia kolektibo hori ezaugarritzen duen aniztasunean datza. Desgaitasun intelektualak eta gaixotasun mentalak afekzio kognitibo, emozional eta funtzionaleko maila ezberdinak hartzen dituzte, eta horrek jokabideen aldakortasuna eta aurre egiteko moduak markatzen ditu (MSD Eskuliburua, 2024). Jokabidearen nahasmendu arinek zailtasunak ekar ditzakete emozioak erregulatzeko, frustrazioaren aurrean erantzuteko edo pertsonen arteko harreman egonkorrak izateko.

Zubi Etxekoa bezalako testuinguruetan, aniztasun hori ebaluazio indibidualen bidez lantzen da, pertsona bakoitzaren gaitasunak, profil kognitiboa, egokitzeko trebetasunak eta testuinguru soziala aztertuz. Balorazio integral horrek autonomia sustatzen duten plan pertsonalizatuak egiten laguntzen du, gizabanako bakoitzaren mugak ahaztu gabe.

Detekzioa eta prebentzioa

Jokabidearen nahasmenduen detekzio goiztiarra funtsezko alderdia da. Maiz, desgaitasun intelektuala duten pertsonengan, gaixotasun mentalaren sintomak oharkabean pasatzen dira, edo, modu okerrean, desgaitasunari berari egozten zaizkio (Novell Alsina et al., 2012). Zailtasun diagnostiko horrek esku hartzea atzeratzen du, eta desegokitzapen jokabideak larriagotu ditzake. Zubi Etxen, detekzioa eguneroko inguruneetan behaketa eginez eta profesionalen arteko koordinazio sendoaren bidez egiten da, eta, horri esker, jokabidearen aldaketak identifikatu eta laguntzak modu prebentiboan doitu daitezke.

Estigmatizazioa eta aurreiritziak

Estigma soziala oraindik zabalduta dagoen beste oztopo bat da, eta parte hartze soziala mugatzen du eta autoestimuari eragiten dio (Etxeberria, 2015). Ingurune sozialaren gehiegizko babes edo, alderantziz, diskriminazio jarrerek autonomia eta autokonfiantza prozesuak zailtzen dituzte. Ildo horretan, Zubi Etxen erabiltzaileen parte hartze aktiboa sustatzen dugu komunitate, kirol eta kultura jardueretan. Horrek harreman soziala, ikusgarritasuna eta normalizazioa errazten ditu. 

Diziplinarteko koordinazioa

Profil honetarako arretak diziplina anitzen inplikazio koordinatua eskatzen du, eta Zubi Etxen koordinazioa aldizkako bileren bidez egiten da, osasun mentaleko taldeekin, ikastetxeekin eta aldundiarekin, arreta integrala eta koherentea bermatzeko. Lankidetza horrek erabiltzaile bakoitzaren diziplina anitzeko jarraipena errazten du, eta esku hartzeen eraginkortasuna hobetzen du.

Erabiltzailearen parte hartze aktiboa

Garapen prozesuan, erabiltzaileen parte hartzea eta protagonismoa sustatzea funtsezko printzipioa da. Hala ere, muga kognitiboek edo emozionalek inplikazio aktiboa zaildu dezakete. Horregatik, dinamika parte hartzaileak sustatzen dira, non erabiltzaileek jarduerak aukeratzen dituzten, lehentasunak adierazten dituzten eta beren eguneroko bizitzari lotutako erabakiak hartzen dituzten. Horrek bere autonomia eta kontrolaren zentzua indartzen ditu, eta, horrenbestez, pertsonan oinarritutako ikuspegiaren onurak antzeman daitezke (Etxeberria, 2015).

Familia eta komunitatearen laguntza

Ingurune familiar eta soziala funtsezko zutabea da erabiltzaileen ongizaterako.  Familiek, ordea, gainkarga emozionalari, baliabide faltari eta jokabide problematikoak kudeatzeko zailtasunei aurre egin ohi diete (Novell Alsina et al., 2012).

Familiei laguntzeko eta formazioa eta babes emozionala emateko programek ingurunearen egonkortasuna eta erabiltzaileen egokitzapena hobetzen dute. Ildo horretan, familiak esku hartze prozesuan inplikatzeak lortutako emaitzei jarraipena ematea errazten du.

Erronkei aurre egiteko estrategiak

Pertsonan oinarritutako esku hartze pertsonalizatua

Eraginkortasun handiagoa lortzeko, esku hartzeak pertsona bakoitzaren gaitasunak, lehentasunak eta helburuak osorik ulertzetik abiatu behar dira. Pertsona oinarritutako plangintzak, ekintza terapeutiko, hezitzaile eta psikosozialekin batera, garapen integralean eta autonomia indartzen laguntzen du.

Detekzio eta deribazio goiztiarreko protokoloak

Oso garrantzitsua da beharrak goiz detektatzea eta inplikatutako zerbitzu guztiak ondo koordinatzea. Protokolo argiak izateak, bai osasunean bai komunitatean, deribazioak azkarrago eta eraginkorrago egiten laguntzen du (Eusko Jaurlaritza, d.g.).

Estigmaren aurkako sentsibilizazioa eta borroka

Sentsibilizazio kanpainak, gizarte heziketa eta komunitatean parte hartzea estigma murrizteko funtsezko estrategiak dira. Bizikidetza, ikusgarritasun eta lankidetza esperientziek aukera ematen dute desgaitasunaren pertzepzio soziala eraldatzeko, eta errespetu eta aniztasun balioak sustatzen dituzte.

Koordinazioa eta laguntza sareak

Osasun, gizarte eta komunitate baliabideen arteko koordinazioa sendotzeak arreta integratua eta jarraitua bermatzen du. Praktika profesionalak agerian uzten du profesionalen arteko komunikazio eraginkorrak eta laguntza komunitarioko sareak indartzeak areagotu egiten dutela autonomiara eta parte hartze sozialera bideratutako programen eraginkortasuna.

Ahalduntzea eta parte hartzea sustatzea

Aisialdiko jardueretan, tailer okupazionaletan eta garapen pertsonaleko programetan aktiboki parte hartzeak ahalduntzen eta gizarteratzen laguntzen du. Datuek adierazten dute pertsonari egokitutako esku hartze psikosozialek nabarmen murrizten dituztela jokabide arazoak (Effectiveness of Psychosocial Interventions, 2024). Estrategia horiei esker, pertsona bakoitza bere prozesuaren eragile aktibo bihurtzen da.

Familia eta komunitatearentzako laguntza integrala

Laguntza familiarra eta soziala indartzea funtsezkoa da lortutako aurrerapenei eusteko eta finkatzeko. Laguntza emozionala, informazioa eta topaketarako espazioak eskaintzeak familien gaitasuna hobetzen laguntzen du, jokabide zailtasunak maneiatzeko eta harreman positiboagoak sustatzeko. Familiaren, profesionalen eta komunitatearen arteko lankidetza funtsezkoa da inklusio osoa eta iraunkorra lortzeko.

Ondorioa

Desgaitasun intelektuala edo gaixotasun mentala eta jokabidearen nahasmendu arinak dituzten pertsonekin esku hartze komunitarioak ikuspegi integrala behar du, zientzia, praktika eta ulermena uztartuko dituena. Erronka nagusiak dira kasuen aniztasuna, detekzio berantiarra, estigma, baliabideen urritasuna eta hainbat profesionalen arteko koordinazioa.

Zubi Etxe bezalako baliabide espezializatuen esperientziak erakusten du pertsonan, profesionalen etengabeko prestakuntzan eta familien eta komunitatearen parte hartze aktiboan oinarritutako ereduak aplikatzeak nabarmen hobetu dezakeela desgaitasun intelektuala edo gaixotasun mentala duten pertsonen bizi kalitatea eta autonomia.

Beharrezkoa da ikuspegi bateratua izatea, esperientzian oinarritua eta testuinguruaren eta pertsona bakoitzaren berezitasunetara egokitua. Horrela, posible izango da aniztasuna errespetatzen duten komunitate inklusiboetarantz aurrera egitea, gizarte hobe eta solidarioago bat eraikitzeko.

Erreferentziak

• Etxeberria, X. (2015). La discapacidad intelectual en el contexto de la investigación etnográfica: rutas y enclaves. Universidad de Granada.

• González-Pardo Martínez, A. (2021). Autorregulación e independencia del adulto en niños con discapacidad intelectual leve: intervención con un programa de modificación de conducta [Trabajo fin de grado]. Universidad de Valladolid.

• Martínez Iglesias, A. (2024). Trastorno de conducta en alumnos con discapacidad intelectual moderada: propuesta de intervención educativa basada en la arteterapia [Trabajo fin de grado]. Universidad de Valladolid.

• Novell Alsina, R., Rueda Quillet, P., & Salvador-Carulla, L. (2012). Salud mental y alteraciones de la conducta en las personas con discapacidad intelectual: guía práctica para técnicos y cuidadores. Instituto para la Atención y la Investigación en la Discapacidad Psíquica.

• Discapacidad y trastornos de conducta. (2021, 26 de octubre). DIXIT – Centro de Documentación de Servicios Sociales.

• Discapacidad intelectual. (2024). Manual MSD versión para profesionales.

• Effectiveness of psychosocial interventions for youth with mild intellectual disabilities or borderline intellectual functioning and externalising problems: a multilevel meta-analysis. (2024). PubMed.

• Effectiveness of interventions for adults with mild to moderate intellectual disabilities and mental health problems: systematic review and meta-analysis. (2016). PubMed.

• Gobierno Vasco. (s.f.). Servicios sociales, discapacidad física / intelectual / sens