Zahartze azeleratua autismoaren espektroko nahasmenduan, gutxi esploratutako errealitatea

Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) honela definitzen du zahartze aktiboa: “Osasun, parte hartze eta segurtasun aukerak optimizatzeko prozesua, pertsonak zahartu ahala, bizi kalitatea hobetzeko” (OME, 2002, Zahartze aktiboa: marko politiko bat). Definizio horrek bereziki azpimarratzen du bizitzako etapa guztietan osasuna eta parte hartze soziala sustatu beharra, helduaro eta zahartzaro egokia lortzeko helburu nagusiarekin.

Ikerkuntza zientifikoan eta praktika klinikoan, autismoaren espektroko nahasmendua (AEN) duten pertsonen zahartze prozesua gutxi arakatu den errealitate bat da. Azterlan eta esku hartze gehienak beste etapa batzuetan zentratu ohi dira, hala nola haurtzaroan eta nerabezaroan, izan ere, etapa horietan egin ohi dira diagnostikoak eta aplikatu ohi dira laguntzak intentsitate handiagoarekin. Hala ere, azken hamarkadetan ikusi da AENa duten eta helduarora eta, gero eta gehiago, zahartzarora iristen diren pertsonen proportzioa nabarmen igo dela. Aldaketa horren ondorioz, jasotzen duten arreta eta laguntza birplanteatu beharrean gaude, adinari lotutako narriadura lehenago ager baitaiteke biztanleria orokorrarekin alderatuta.

Horrek erronka garrantzitsu bat planteatzen digu: pertsonaren beharrak aurreikustea, zahartze osasuntsua sustatzeko eta ahalik eta bizi kalitaterik onena bermatzeko, bereziki narriadura hori biztanleria orokorrean baino goizago agertzen denean. Gogoeta gisa: Zer esan nahi du AENarekin zahartzea?

Autismoaren espektroko nahasmendua duen pertsona zahartzea eta erronkak

AENa duten pertsonak zahartu ahala, behar eta erronka berriak sortzen dira, garapenaren aurreko etapetan ikusitakoetatik desberdinak direnak.

• Osasun fisikoari dagokionez, gaixotasun kronikoak, alterazio sentsorialak eta mugikortasun arazoak izateko arrisku handiagoak ager daitezke, baita arnasa hartzeko zailtasunak, digestiokoak eta aho osasunekoak ere (Baldwin, Costley, & Warren, 2021; Vidriales et al., 2016).
• Maila kognitiboan, AENa duten pertsonek funtzio exekutiboetan eta trebetasunak ikasten eta mantentzean zailtasunak izan ditzakete, antsietate, depresio eta bakardade arrisku handiagoekin batera, bereziki laguntza sarerik edo zerbitzu egokituetarako sarbiderik ez dutenean (Wallace, Budget & Charlton, 2016; Howlin, Roestorf, & Bowler, 2022; Fernandez-Ballesteros et al., 2024).
• Horrez gain, ezin dugu alderdi soziala ahaztu, kasu askotan bakartze progresibo eta ez-boluntarioak gertatzen baitira, senideen figura garrantzitsuak edo sare sozialaren barruan laguntza funtzioak betetzen zituzten pertsonak galtzen direlako. Horrek, era berean, zahartzaroan antsietatea eta depresioa izateko berez handiak diren aukerak areagotuko lituzke. (Wallace et al., 2016).

Gainera, ikerketek adierazten dute bizitza osoan zehar dauden osasun arazoak areagotu egiten direla AENa duen biztanleria 40 urte ingurura iritsitakoan (Vidriales et al., 2016), eta horrek inflexio puntu bat markatu dezakeela bizi kalitatean eta laguntza espezifikoen premian.

Gainera, AENarekin zahartzeak, pertsonari ez ezik, laguntza ingurunea osatzen dutenei ere eragiten die.

Laguntza eta zaintzaile sarean duen inpaktua

Zahartzeak, AENa duen pertsonari ez ezik, laguntza inguruneari ere eragiten dio. Zaintzaile nagusi gisa aritzen diren pertsonak ere, askotan gurasoak, zahartzen dira, eta erronka fisiko eta emozional bikoitzari egiten diote aurre (Roestorf & Bowler, 2016).

Horrek epe luzerako laguntzak eta egoitzako alternatiba egokiak planifikatzeko beharra azpimarratzen du, familia eta zaintzaile sare osoaren ongizatean pentsatuz.

Azken gogoeta

Errealitate horrek agerian uzten du beharrezkoa dela AENa duten pertsonei beren bizitzako etapa guztietan nola laguntzen diegun hausnartzea. Gure praktika klinikotik, AENa duten pertsonak beren bizitzako etapetan nola hazten eta aurrera egiten duten ikusten dugu, aldaketei eta erronkei aurre eginez, eta horrek erakusten du autismoa ez dela desagertzen denboraren poderioz, baizik eta horrekin eboluzionatzen duela.

Etapa bakoitzak aukera eta behar berriak dakartza, bai laguntzen dugunontzat, bai espektroan bizi direnentzat. Prozesu horrek alderdi hauen garrantziaz hausnartzera gonbidatzen gaitu:

• Laguntzak pertsona bakoitzari egokitzea.
• Ibilbide indibidualak entzutea.
• Bizi ziklo osoa lagunduko duten esku hartzeak garatzea.
• Garapen duina, osasungarria eta ahalik eta bizi kalitaterik onenekoa sustatzea.

Autismoak pertsonarekin eboluzionatzen du, eta, horrekin, beharrak eta aukerak ere aldatzen dira.

Erreferentziak

• Baldwin, S., Costley, D., & Warren, A. (2021). The impact of aging on individuals with autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 51(4), 1256–1268. https://doi.org/10.1007/s10803-020-04582-3
• Fernández-Ballesteros, R., Zamarrón, M. D., & García, M. (2024). Salud mental en la vejez: una perspectiva desde el Trastorno del Espectro Autista. Revista de Psicología y Salud, 34(1), 45–58. https://doi.org/10.1016/j.rpsal.2023.11.002
• Howlin, P., Roestorf, A., & Bowler, D. M. (2022). Ageing and autism: A longitudinal follow-up study of mental health and quality of life in autistic adults. Frontiers in Psychology, 13, 741213. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.741213
• Organización Mundial de la Salud (OMS). (2002). Envejecimiento activo: un marco político. Recuperado de https://www.who.int/ageing/publications/active_ageing_spanish.pdf
• Roestorf, A., & Bowler, D. M. (2016). Older adults with ASD: The consequences of aging. Research in Autism Spectrum Disorders, 63, 3–12.
• Vidriales, M., González, M., & Martínez, E. (2016). Envejecimiento en el Trastorno del Espectro Autista: una revisión crítica. Revista Española de Geriatría y Gerontología, 51(4), 226–231. https://doi.org/10.1016/j.regg.2016.03.001
• Wallace, S., Budget, M., & Charlton, R. (2016). Social isolation and mental health in older adults with autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 46(5), 1652–1661. https://doi.org/10.1007/s10803-016-2704-3